Streszczenie dyskusji po filmie Lato 1993 w reżyserii Carli Simon z udziałem terapeutki psychoanalitycznej Katarzyny Skrzypek, krytyczki filmowej Anity Piotrowskiej oraz publiczności.

Zanim zaczęliśmy dyskusję po seansie pojawiła się prośba, aby publiczność zbliżyła się do prowadzących. Wydaje się to znaczące, ponieważ film opowiada o sześcioletniej dziewczynce, która po tajemniczej śmierci mamy nie może się zbliżyć - zarówno do nowych rodziców i siostry, jak i do swoich uczuć związanych z tą sytuacją. Czy po obejrzeniu tego filmu identyfikujemy się z Fridą, która może zbliżyć się do swoich uczuć, choć są tak bolesne?

Po śmierci matki Frida przyjeżdża na wieś, gdzie musi nauczyć się żyć z nowymi opiekunami i ich córką. Jako że historia została opowiedziana w taki sposób, że bardziej liczy się atmosfera, przeżycia dziewczynki niż fakty, ten film zagarnia nas, zanurzamy się w niego. Reżyserka próbuje pokazać nam, co może się dziać z dzieckiem. Podążając kamerą z tyłu za Fridą mamy możliwość spojrzenia z jej punktu widzenia.

Katarzyna Skrzypek zauważa, że film uchwycił coś, co jest związane z dzieciństwem - dzieci często są zdane na własne domysły, nie rozumieją i nie mają wpływu na to, co się dzieje.

Dziewczynka dźwiga ciężar nie do uniesienia. Zmaga się ze śmiercią matki, zawiścią wobec Anny, córki nowych rodziców, oraz lękiem przed jej własnym wnętrzem. Jest w tych zmaganiach sama w nowym otoczeniu, z parą nowych rodziców. Każde z nich próbuje na swoją miarę sprostać temu wyzwaniu.

W jakimś stopniu pomocna w zmaganiach ze śmiercią matki wydaje się być dla Fridy rozmowa z odwiedzającą ją babcią. Babcia uczy Fridę modlić się do boga, który ma być pośrednikiem w kontakcie z matką. Frida podejmuje to, gdy znajduje figurkę madonny - sekretne miejsce z mamą, podpowiedziane niejako przez babcię. Gdy zostawia obok figurki papierosy, czy chustkę dla mamy, widzimy jak dużo jest pragnień dziewczynki, by nawiązać z nią kontakt. Frida jest dzieckiem na tyle będącym w kontakcie z rzeczywistością, że zauważa, że chusteczka nie została wzięta. Uzmysławia sobie, że traci matkę. To wydaje się ważne, bo mogłaby stworzyć sobie formę azylu psychicznego i nie podjąć wewnętrznej pracy, aby w swoim nowym życiu, ze swoim gniewem, jakoś się odnaleźć. W tej rodzinie, która, jak się z biegiem czasu okazuje, dużo ma dla niej do zaoferowania.

Frida jest dzieckiem, które buntuje się przeciwko temu, co ją spotyka. Nie chce pić mleka, nie chce rozmawiać z adopcyjną matką. Wydaje się, że jest to wyrazem tego, że dziewczynka jest wściekła, nie chce współpracować. Jest jej źle, nie chce być tu gdzie jest. To nie jest jej mama. Frida zdaje się sprawdzać i pytać: Czy naprawdę chcecie mnie taką zbuntowaną, z tym żalem? Mama adopcyjna wydaje się wtedy być na granicy cierpliwości.

Katarzyna Skrzypek zwraca uwagę, że trudne jest obserwowanie, jak Frida sprzeciwiając się napotkanej rzeczywistości sprawdza, na ile ma na nią wpływ, szczególnie kiedy naraża swoją siostrę Annę. Frida zdaje sobie sprawę, że to robi, np. w scenie, gdy podczas zabawy zostawia młodszą kuzynkę w lesie i obserwuje, jak matka szuka zagubionej córki. Widzimy, jak Frida projektuje swoje uczucia, sprawiając, że inna matka może być rozdzielona z córką i to one cierpią, a dziewczynka może na to patrzeć. Możemy rozumieć, że jest to wyraz ogromnej wewnętrznej presji, kiedy czuje się nienawiść, w sytuacji, gdy ktoś tyle ma, a samemu ma się tak niewiele. Patrząc na to z innej perspektywy możemy zastanawiać się, czy zostawienie Anny w lesie, było pragnieniem, aby matka przeżywała coś, czego Frida nie była w stanie. Widzimy, jak rodzice próbują się układać z buntem dziewczynki. Złoszczą się. Frida czuje, że są na nią źli. Czuje, że reagują. Nie udaje, że tego nie chciała. Rodzice to przepracowują, czego wyrazem jest scena, gdy wyciągają wspólnie dziewczynkę z samochodu odjeżdżających dziadków, choć dla wszystkich byłoby zapewne łatwiejsze, gdyby pojechała. Matka tym zachowaniem daje wyraz temu, że chce się nią zająć.

Bardzo ważny w historii Fridy jest moment, kiedy nocą postanawia odejść od adopcyjnych rodziców. Zastanawiamy się, czy chce być zatrzymana? Nie może wytrzymać, że jest dzieckiem? Postanawia szukać lepszego świata? Opuścić to miejsce, gdzie wydarzyło się tyle złego, a ona ma poczucie winy? Być może ma fantazje, że w niej jest coś okropnego, że nikt jej tu nie kocha. Chce wrócić do swojego byłego domu, ale kiedy dochodzi do ruchliwej drogi i widzi nadjeżdżający samochód, wraca do nowego domu. Myślimy o tym, że dziewczynka zdaje sobie sprawę z rzeczywistości (jest ciemno, będzie jasno, może później). Po tym kolejnym wyrazie buntu, gdy Frida wraca do nowych rodziców, nikt nie ma do niej pretensji, wręcz przeciwnie. Matka jest wobec niej bardzo czuła. Jest z nią tak, jakby była jej matką. Matką, która potrafi zaakceptować i zrozumieć trudne emocjonalne przeżycia nowej córki. Można myśleć, że tym razem nie było w niej lęku przed czymś okropnym w dziewczynce (wirusem, który zabił jej biologiczną matkę).

W kolejnej scenie, w trakcie przygotowywania zeszytów dochodzi do rozmowy Fridy z nową mamą o śmierci jej biologicznej matki. Rekonstrukcja matki to kolejny element żałoby. Strata może zostać nazwana, a Frida upewnia się, że jej nowa mama nie zachoruje.

W ostatniej scenie w filmie, gdy rodzice kładą Fridę i Annę spać, po radosnej zabawie dziewczynek z ojcem, Frida niespodziewanie zaczyna płakać. Strasznie szlocha - otwiera się z emocjami. Zdajemy sobie sprawę, że jest to płacz, którego brakowało wcześniej. Widzieliśmy to cho

by w pierwszej scenie filmu symbolizującej moment śmierci matki, kiedy wybuchają fajerwerki, dzieci na ulicy radośnie tańczą, a podbiegający do Fridy chłopiec pyta ją: „A ty dlaczego nie płaczesz?”. Frida zaczyna płakać, dopuszcza do siebie uczucia związane z utratą matki, dopiero kiedy ma bliskie relacje, które mogą być dla niej oparciem. Można uznać, że dziewczynka radzi sobie zmagając się ze swoim ciężarem, skoro może dojść do tej sceny, w której ujawnia się jej rozpacz.

Krew w filmie symbolizuje połączenie (Fridy z matką), ale również wzbudza panikę wyrażając zatrutą, złą krew (w scenie, kiedy Frida kaleczy się podczas zabawy i widok krwi wywołuję panikę, domyślamy się, że matka Fridy zmarła na AIDS). Ostatnią scenę, płacz Fridy, można opisać jako emocjonalny krwotok, który pozwala tym zatruwającym wnętrze uczuciom wypłynąć, z powodu połączenia z nowymi rodzicami.

Film pokazuje jak zmiany zachodzą zarówno we Fridzie, jak i jej rodzicach, przede wszystkim matce adopcyjnej. Zmiany, które dają możliwość, żeby płacz mógł wyjść na wierzch. To historia zbliżania się do tego ciężaru nie do uniesienia, rozpaczy, po nieodwracalnej stracie.

Wydaje się, że zbliżenie Fridy do jej uczuć nie mogło się zadziać szybciej. Zmierzenie się z utratą, a w przypadku Fridy utratą niewyobrażalną, bo obejmującą cały jej świat, to proces, który potrzebuje czasu i jest bardzo trudny. Kiedy poczucie niezrozumienia otaczającej rzeczywistości i brak wpływu na nią są tak dotkliwie doświadczane, nie sposób się im nie sprzeciwiać. Frida jest w stanie dopuścić do siebie tę potworną rozpacz związaną ze stratą całego dotychczasowego świata po serii prób odzyskania kontroli, kiedy upewnia się, że nowa matka jest gotowa przyjąć jej uczucia. Jest ktoś, kto pomoże jej unieść ten ciężar i nie zachoruje. To nie jest historia bez bólu, bo takich nie ma, ale czujemy nadzieję w tej historii, że ból może być do uniesienia.

Opracowanie: Łukasz Jędrych